Facebook Profiles මිලියන් 50ක දත්ත සොරකම කල "ජෙහාන්"

Facebook ආයතනය බිත්තියටම හේත්තු කරමින්, Facebook භාවිතා කරන්නන් මිලියන 50කගේ දත්ත, Cambridge Analytica නම් වූ දත්ත ඉංජිනේරු සමාගමක් විසින් ඉතා සූක්ශම විදියට සොරාගෙන ඒවා දේශපාලනික ව්‍යාප්ෘතියක් දිනවීම වෙනුවෙන් භාවිතා කල අයුරු ගැන කරුණු මේ දිනවල මාධ්‍ය මගින් අනාවරනය කරනවා.

මෙම කරුණු අදාළ වෙන්නේ ඇමරිකානු ජනාධිපතිවරණය ආශ්‍රිතව වුවත්, ඒ සම්බන්ධ ගවේශනාත්මක කටයුත්තේදී එක් මාධ්‍ය ආයතනයක් ලංකාවේ නමත් භාවිතා කරනවා ඇමක් විදියට. ඒ විස්තර පසුවට.

මෙම හෙලි කිරීමත් එක්ක ෆේස්බුක් ආයතනයේ කොටස් වෙළඳ පොල අගය දැවැන්ත කඩා වැටීමකට ලක් වෙන්නේ සතියක් ඇතුලත ආයතනයට ඩොලර් බිලියන 47 ක පාඩුවක් සිදු කරමින්. දින 5ක් මේ සමබන්ධව නිහඬව සිටි Facebook ප්‍රධානී මාක් සකර්බර්ග්, ඊයේ දිනයේදි පලමු වරට ප්‍රකාශයක් කරමින් දත්ත ආරක්ශා කිරීම සම්බන්ධයෙන් ඔවුන් අතින් අඩු පාඩු වී ඇති බව පිළිගත්තා. ඉදිරියේදී ඒවා නිවැරදි කිරීමට කටයුතු කරන බවත් සඳහන් වුනා.
මේ එක්කම Cambridge Analytica ප්‍රධානියාගෙ වැඩ තහනමකට ලක් වෙනවා. Facebook ආයතනය අදාල සමාගමත් එක්ක තියෙන සම්බන්ධතවය අත් හිටුවනවා.
දේශපාලනික ලොව උඩු යටිකුරු කල මෙම හෙලි කිරීම පිටුපස නිධාන කතාව කුමක්ද?

මෑතකදී අවසන් වුන කූඹියෝ ටෙලි නාට්‍යය අතිශය ප්‍රේක්ශක ප්‍රතිචාර වලට භාජනය වූ එක් ප්‍රධාන කාරනයක් වුනේ, දේශපාලනික බල පෙරලිවල තිරය පිටුපස වෙන සිදුවෙන 'ගේම්' ගැන ඉතා නිර්මාණාත්මකව සහ නිර්භයව කතාව තුල ප්‍රතිනිර්මානය වීමය. එනිසා ඇත්තටම එලියේ වෙන සිදුවීම් එක්ක කතාවේ පෙන්වන සංසිද්ධීන් බද්ධ වෙන අයුරු ප්‍රේක්ස්කයාට නැවුම් අත්දැකිමක් වුනා. ඉහත Facebook දත්ත මංකොල්ලයට යම්තාක් දුරට සමාන දෙයක් කූඹියෝ නාට්‍යයේත් අඩංගු වුනා.

ජෙහාන් ගේම් කාරයෙක්.

පාතාලය, ඉහළ දේශපාලනික ප්‍රභූ චරිත එක්ක කටයුතු කරන ඔහු එකවරම අලුත් වැඩකට අත ගසනවා. එය Software එකක්. මිනිසුන්ගේ ජීවන දත්ත එකතු කර මිනුසුන්ට

තමන්ගෙ ඊලඟ ඉලක්කය කුමක් විය යුතුදැයි පෙනවා දෙන මෙම Software එක, සෑම ආයතනයක් තුලම තිබිය යුතු දෙයක් බවට ආයතන ප්‍රධානීන්ට පවා ඒත්තු ගන්වන්නට ඔහුට පුලුවන් වෙනවා.
ඔහු ඉතා වැදගත් වැඩක් කරනවා කියා තම පෙම්වතියට සහ අතිජාත මිත්‍රයාට හඟවන අතරේ ඔහු මෙම Software එක යොදා ගත්තේ වෙනම කූට වැඩකට වග අපට පසුව අනුමාන කරන්නට සිද්ධ වෙනවා.
මේ Software එකට දෙන දත්ත හරහා ජෙහාන් මුලින්ම පාතාල කල්ලි සමාජිකයන් පිළබඳ විස්තර ලබා ගෙන ඔවුන් බිඳවන්නට කටයුතු කරනවා. ඔහුගේ ගමනාන්තය වෙතට යද්දි, ඔහුට එරෙහි විය හැකි සෑම කෙනෙකුගෙම පුද්ගලික විස්තර ඔවුන්ටම එරෙහිව යොදවාගත හැකි වෙන පරිදි ඒ සියල්ල තුරුම්පු විදියට ජෙහාන් ලඟ තියා ගන්නවා

Facebook ආයතනය අමාරුවේ වැටුනෙත් මෙවැනි ජෙහාන් කෙනෙක් නිසා. ඔහුගේ නම ඇලෙක්සැන්ඩර් කෝගන්.

ඔහු Cambridge විශ්ව විද්‍යායලයේ පර්‍යේශකයෙක්. ෆේස්බුක් ආයතනයෙන් ඔහුට අවසර ලැබෙනවා පර්‍යේශන කටයුතු වෙනුවෙන් Personality Quiz App එකක් හරහා හදන්න. මේ ඇප් එකේ නම "ThisisYourDigitalLife".  (ජෙහාන්ගෙ Software එක වගේම මිනිස්සුන්ගෙ පුද්ගලික විස්තර එකතු කරන App එකක්).
මේ හරහා එකතු කරන දත්ත ඒ කටයුත්ත හැර වෙන කිසිම දෙයකට භාවිතා කරන්න බැහැ Privacy Law අනුව වගේම ෆේස්බුක් ආයතනය එක්ක තියෙන ගිවිසුම අනුවත්. නමුත් කෝගන් මේ එකතු කර ගත්ත අයගෙ මිලියන 50ක දත්ත දේශපාලනික ව්‍යාප්ෘති වෙනුවෙන් සමාජ ජාලා මෙහෙයවන දැවැන්තයෙක් වෙන Cambridge Analytica ආයතනයට ලබා දෙනවා. කෝගන් කියන්නෙ එතනදි  ඔහුව රැවටීමකට ලක් වුනා කියලා.
නමුත් මනෝවිද්‍යා ක්ශේස්ත්‍රයේ මහචාර්‍ය වරයෙක් සහ විශාල දත්ත පද්ධති (datasets) එක්ක වැඩ කරන ප්‍රවීනයෙක් මෙම මූලික කාරනාව නොදැන සිටියා සිතන්න අසීරු කාරනයක්.

මේ දත්ත අරන් Cambridge Analytica ආයතනය කරපු වැඩේ හෙළි කරේ එම ආයතනයේම කලින් වැඩ කරපු කෙනෙක්. ඊට පසුව undercover මාධ්‍යවේදියෙක් මේ ආයතනයේ ප්‍රධානීන් රහසේ හමු වෙනවා සුඛෝපභෝගී හෝටල්වල. එතනදි තමයි ඔහු ලංකවේ නම විකුණන්නෙ. තමා ලංකාවෙ මැතිවරණයක් වෙනුවෙන් මෙම ආයතනයේ සේවය ලබා ගන්න බලාපොරොත්තු වෙන බවත්, ඒ අයට ඒ වෙනුවෙන් ෆේස්බුක් හරහා කරන්න පුලුවන් දේ අහනවා.
අර හොරකම් කරපු දත්ත අරගෙන ඇමරිකාවෙ ජනාධිපතිවරනෙදි කරපු වැඩ ගැන මේ ප්‍රදානීන් දෙදෙනා 'කයිවාරු' ගසද්දි ඔවුන් නොදැන සැඟවු කැමරාවලින් ඒවා පටිගත වුනා. ඔවුන් හෙළි කල කරුනු අතිශය භයානකයි.

මිනිසුන්ගෙ like එකක් පවා යොදාගෙන, ඒ අයගේ රුචි අරුචිකම් සහ පුද්ගලික විස්තර එක්ක ගොඩ නගන කරුනු හරහා, ඉතා සූක්ශම දත්ත පීරා යාමකින් (data mining) දේශපාලනික නැබුරුව (පැත්තක් තෝරා ගෙනද, තාමත් වැට උඩද ආදී) සහ පුද්ගලික චර්‍යා (සමලිංගිකද, ආගමික ද ආදී) වැනි රටාවන් හරහා තෝරාගත් කොටස් වෙන වෙනම ඉලක්ක ගත කරමින් (macro-targeting) දැවැන්ත චන්ද ව්‍යාපාරයක් කල ආකාරය හෙලි දරව් වුනා. මෙහි ඔවුන් සඳහන් කරේ, මිනිසුන් Facebook හරහා බොරුව වුනත් නිතර, ලොකුවට දකින්න ගත්තොත් ඔවුන් එය විශ්වාස කරන බවයි. කරුණුවලට වඩා හැඟීමට (emotion instead of facts) වැඩි දෙනෙක් අල්ලාගන්න පුලුවන් බව සහ ඒ අය ඊට සරිලන ලෙස සකස් කල පෝස්ටුවලට වැඩිපුර නිරාවරන කිරීම මගින් ඔවුන්ගේ මතයට ඉතා ප්‍රබල බලපෑමක් කල හැකි බවය.

මේ සම්බන්ධ තව බොහෝ සිද්ධි අනාවරනය වෙමින් පවතිනවා. නයිජීරියාවෙ මැතිවරනෙදි ඔවුන් ක්‍රියා කල ආකාරය ගැනත් දැන් වාර්තා වෙනවා.

මේ එක්ක අපි වැඩි අවධනයක් යොමු කරන්න වෙනවා අපගේ Facebook Profiles හරහා අප බෙදා ගන්න අපගේ පුද්ගලික තොරතුරු ප්‍රමානය ගැන.

විශේෂයෙන්ම Location Service එක Facebook වලට වහන එක තමයි හොඳ. අපි ඉන්න තැන,  kAmma kana  තැන ආදිය එක්ක Facebook එක හරහා ad වලට අපි ඉල්ක්ක වෙන්න අවශ්‍ය නැහැනෙ. (ඉතා පහසුවෙන් පුලුවන් Settings හරහා Facebook වලට විතරක් Location Service එක වහන්න)
අනික් කාරනේ, ඔය 3rd Party Apps.. ගොඩ දෙනෙක් විනෝදයට වගේ ඒවා භාවිතා කරාට මෙම කතාවෙන පැහැදිලි වෙනවා ඇති ඒ පසුපස තියෙන දැවැන්ත ජාවාරම.  Facebook Apps භාවිතය අවම කරන්න. හැකි නම් Apps කොටසට ගිහිල්ලා අනවශ්‍ය Apps ඉවත් කරන්න. ඒවා මොන මොන ඔත්තු බලනවද කියල කව්ද දන්නෙ?

ඔබගේ පුද්ගලික විස්තර Profile එකෙන් ඉවත් කරන්න හැකි තරම. උදාහරනයක් විදියට උපන්දිනය දාන්න ඕනෙ තැන ඇයි අවුරුද්දත් එකතු කරන්නෙ? උපන්දිනය නොදාම ඉන්න එක තමයි හොඳ නමුත් උපන් දින සුභ පැතුම් යාලුවන්ගෙන් ගෙන්න ගන්න ඕනෙම නම් ඉතින් අවුරුද්ද නැතුව දාන්න. :)

තවත් පරික්ශාකාරි වෙන්න ඕනෙ තැනක් තමයි Privacy Settings. පුද්ගලික විස්තර අඩංගු වෙන පෝස්ට් විශේෂයෙන් පවුලේ ඡායාරූප ආදිය Public තියන්නෙ නැතුව Friends Only තියන එක තමයි උචිතම.

මේ කෙටියෙන් සඳහන් කලේ. මේ ගැන සවිස්තරව මේ බ්ලොග් එකේ වෙනත් පෝස්ටුවල කරුනු අන්තර්ගත වෙනවා. ඒවා ප්‍රයෝජනවත් කියලා හිතෙනවා නම්. දකුණු පැත්තෙ තියෙන Follow බොත්තම හරහා Subscribe වෙන්න.








මූලාශ්‍ර:
https://www.theverge.com/2018/3/20/17140422/facebook-personal-data-deletion-how-to-cambridge-analytica-privacy-scandal-trump-campaign

https://www.wired.com/story/cambridge-analytica-50m-facebook-users-data/

https://motherboard.vice.com/en_us/article/mg9vvn/how-our-likes-helped-trump-win


අදාල රහසේ පටිගත කල වීඩියෝව

කරුණු හෙලිකරන ආයතන සේවකයා